Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta
Không biết từ bao giờ, người nông dân Việt Nam đã quý trâu và gọi trâu tha thiết như thế. Hình ảnh con trâu đã trở nên quen thuộc, gần gũi với xóm làng, đồng ruộng quê hương.
Là một loài gia súc có ích, trâu được người nông dân nâng niu, chăm sóc bởi chính đặc điểm rất đáng yêu của nó: một thân hình lực lưỡng, tròn to, bốn chân chắc chắn như 4 cái cột nhà nhỏ, vai u những bắp thịt thể hiện sức kéo khỏe. Bộ lông màu xám hoặc xám đen dù có mọc dày đến mấy nhưng vẫn bị mai một bởi thời gian và sự cọ xát rất phong trần cùng cái cày trên đồng ruộng. Thấp thoáng trong lớp lông ấy là bộ da căng bóng mỡ có khi nhẵn lì. Cái đuôi ngoe nguẩy suốt ngày theo nhịp bước chân đi. Người ta thường phân biệt trâu lành hay dữ một phần nhờ vào đôi sừng trên chỏm đầu: sừng dài uốn cong hình lưỡi liềm cùng cặp mắt to dữ là phải coi chừng và có biện pháp thuần phục.
Bước chân đến mỗi cánh đồng hay thôn xóm, bản làng Việt Nam, hình ảnh con trâu hiện ra thân thuộc như một dấu ấn báo hiệu xứ sở quê hương, dân tộc. Vào những ngày nông nhàn tháng ba hay tháng tám, giữa biển lúa xanh rờn trên cánh đồng quê, ven sườn đê sông nước, từng đàn trâu bò thong thả gặm cỏ, thỉnh thoảng ngóng đầu ngơ ngác lắng nghe tiếng sáo du dương dìu dặt của bọn trẻ đâu đây. Chốc chốc, một dàn chim sáo đen sà xuống lưng trâu đi đi lại lại rồi lại giật mình bay vút lên trời xanh khi nghe cái quất mạnh của đuôi trâu vào lưng theo bản năng xua ruồi đuổi muỗi.
Dân gian xưa vẫn có bài ca dao:
Rủ nhau đi cấy đi cày
Bây giờ khó nhọc có ngày phong lưu
Trên đồng cạn, dưới đồng sâu.
Chồng cày vợ cấy con trâu đi bừa.
Vâng! Trâu đã gắn bó với người nông dân tần tảo sớm khuya, giữa buổi trưa hè "mồ hôi thánh thót" hay trong cái rét buốt sương của bà bầm xuống ruộng cấy tháng giêng, trâu vẫn cần cù nhẫn nại mải miết cày ruộng, kéo xe như một lao động chính không thể thiếu trong mỗi gia đình nhà nông.
Trâu gò lưng kéo cày, thong thả theo nhịp bước và tiếng chỉ huy vắt, diệt của bác nông dân, ngoan ngoãn, chăm chỉ. Hết thửa ruộng nọ đến thửa ruộng kia, trầu cày bừa nhuần nhuyễn để những cây mạ non đặt xuống lớp bùn sánh sang màu mỡ hứa hẹn một mùa bội thu. Đến mùa gặt, người và trâu hăm hở đón những bông lúa vàng. Trâu kéo xe đi trước, người đẩy phía sau cùng vui vẻ, phấn khởi trước một mùa bội thu. Đôi bạn chí tình thủ thỉ tâm sự:
Cấy cày vốn nghiệp nông gia
Ta đây trâu đấy ai mà quản công
Bao giờ cây lúa còn bông
Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn
Tết đến xuân về, lòng người rạo rực xốn xang trước bao lễ hội sau những ngày lam lũ vất vả trên đồng ruộng. Người Việt Nam không biết tự bao giờ đã đặt ra lệ: Tháng giêng là tháng ăn chơi - tháng hai cờ bạc, tháng ba hội hè. Trâu cũng tham dự lễ hội. Trâu trở thành vật thiêng của người dân tộc trong ngày tết. Lễ hội chọi trâu ở Đồ Sơn được tổ chức linh đình như biểu tượng về sức mạnh của nhân dân. Bất cứ nơi đâu khi vui vẻ hội hè, người nông dân cũng không quên con vật yêu quý của mình - con trâu.
Kí ức tuổi thơ của mỗi chúng ta khi nhớ về quê hương nông thôn ai chẳng có một thời chăn trâu cắt cỏ và nhà thơ Giang Nam đã nói hộ lòng ta:
Thủa còn thơ ngày hai buổi đến trường
Yêu quê hương qua từng trang sách nhỏ
Ai bảo chăn trâu là khổ
Tôi mơ màng nghe chim hót trên cao.
Chăn trâu, ngồi trên lưng trâu thổi sáo hay thả diều, đuổi bướm bẫy chim, rồi thoả thích tắm mát ở bờ sông quê nhà... những hình ảnh đó in sâu trong tâm khảm, trở thành kỉ niệm ngọt ngào dịu mát lòng ta trước cuộc đời đầy những lo toan mệt mỏi. Chẳng thế mà hình ảnh cậu bé ngồi trên lưng trâu thổi sáo giữa cánh đồng lúa bát ngát xanh đã đi vào bức tranh dân gian tự nhiên, đẹp đẽ như một mảnh tâm hồn đất Việt.
Biết bao thế kỉ trôi qua, có lẽ từ khi nền văn mình lúa nước của người Việt khởi nguồn thì con trâu cũng trở thành báu vật của người nông dân từ đó. Ngày nay, dẫu máy cày kéo đã thay sức trâu rất nhiều nhưng nó mãi là vật yêu, vật thiêng trong sâu thẳm tâm hồn người dân Việt Nam.